[ Pobierz całość w formacie PDF ]
nosz¹cym imiê tej Swiêtej u podnó¿a £ysicy, dla s³uchaczów ze wsi Rwiêta Katarzyna, Wzor-
ki, Krajno i Wilków (o ile ostatni ju¿ wówczas istnia³), - to nasuwa siê pytanie, jaki te¿ by³
skutek przemówieñ, - co s³uchacze rozumieli z egzorty? Jak dalece ró¿ni³a siê mowa ch³op-
ska od mowy kaznodziei? Kazania Swiêtokrzyskie maj¹ formy nieznane naszemu literackie-
mu jêzykowi: - w³odanie, w³odyczstwo, imaj¹ i ima³, wie-liki, po³aj¹cy zamiast pa³aj¹cy,
s¹mnienie, pirzwej, odzier¿eli, sirce, mi³osirdnyj, cyrckiew, cztworo, cztworaki, tegdy, kieg-
dy, fala i faliæ w znaczeniu - chwaliæ, dziñsia zamiast dzisiaj, nieustawiczstwo, bogaæstwo,
Swiadeczstwo, cz³owieczstwo, Niko³aj, królewaæ i królewanie, w grzese i w grzesech, na stol-
cy, na morzy, na ³o¿y, w pisani, wabieni, czakani, narodzeni, czynieni, w skutcech, w królech,
na trojakiem mieScie w znaczeniu - na trojakiem miejscu, boga mi³a, nabo¿nym modlenim,
s³owa wielmi znamienita, ta ista s³owa, w nasza sirca, togo i tomu, ty to króle, w kakie wrze-
miê, kilko w znaczeniu staros³owiañskiego koliko, pod obrazem trzy mê¿y, albo - trzech kró-
lew, za trzynadzieScie dni, cztworo i cztworaki, wstani, dowiedzi, pojdzi, pobudzajê je mówi
bog, nie pamiêtajê, kaj¹c idziech¹, us³yszew to król Ezechiasz, biesze i siedziesze poczech¹
i idziech¹, pospieszych¹ siê, zap³akach¹, wzdach¹, przysi¹g³ jeSm, jeScie wzdawali, bychom
pokutê czynili, i¿bychom w jego mi³oSci nierozpaczyli, ¿adaæ siê, ¿ada³ siê przyj¹æ - w zna-
czeniu wzdraga³ siê przyj¹æ, - podle, kromie, tamo, kamo, s³owa zmowiona oæcem Swiêtym,
dziewic¹ porodzonego, otb¹dx stad³a grzesznego, i¿by grzecha osta³, sto tysiêcy oSmdziesi¹t
tysiêcy, i piêæ tysiêcy czyli sto oSmdziesi¹t tysiêcy, wrzemiê, k³odnik w ciemnicy skowany,
lichota w znaczeniu biedy, tajnica czyli misterium, tajemnice apokalipsis, pod obrazem ba-
rañca Smirnego i t. d. Czy w dzisiejszej gwarze wsi Krajna, Wzorków, Rwiêta Katarzyna,
Wilkowa, których ludnoSæ do tego¿ koScio³a stale uczêszcza, nie zosta³a którakolwiek z tych
dawnych form mowy? Mam tê gwarê w uchu z dzieciñstwa i m³odoSci, jest to moja mowa,
która ka¿d¹ mySl i czucie osnuwa sob¹, lecz dawno ¿ywo brzmi¹cej nie s³ysza³em, to te¿ nie
móg³bym daæ odpowiedzi. Muszê siê pos³ugiwaæ s³ownictwem pilnego zbieracza mowy, oby-
czajów, pieSni podañ i wierzeñ kieleckich, ks. W³adys³awa Siarkowskiego.18) W mowie ludo-
wej tamtejszej ten zbieracz notuje takie wyra¿enia, jak - ty koni jesce ze stajnie nie wys³y, -
ty co nocowa³y wyjecha³y ju , analogicznie do ty to króle z Kazañ Rwiêtokrzyskich . For-
my stare w mowie ludowej, jak: wo³a³emzem ciebie, aby przysedeS do domu, wywa³kowa-
³amzem - profesor Lucjan Malinowski t³umaczy, jako star¹ formê, z³o¿on¹ z imies³owu
wo³a³, ze s³owa posi³kowego jeSm, do którego dodano po raz drugi jeSm. Jest to wiêc w lu-
dowej wymowie podane: wo³a³ jeSm ¿e jeSm. U¿ywanie czasu zaprzesz³ego: poszed tatuS
be³ wczora z nam, - liczby podwójnej - wa, naju, waju, nama, wama - ¿eby wa nie znalaz³a,
dla waju, z wama. Starymi zdaj¹ mi siê byæ takie wyra¿enia, jak - nikiedy w znaczeniu nigdy,
- dowolnie w znaczeniu dostatecznie, - lichy w znaczeniu s³aby, biedny (lichota - bieda w Ka-
zaniach), barsy - gorszy, - bia³og³owa, - okrzyk potwierdzaj¹cy biedyæ-ta! (bie-dyæ-tak!), blu-
zieñstwo - bluxnierstwo, - bojazyæ - panoszyæ siê, - buiæ == bujnie rosn¹æ, - burzawa ===
zawierucha, - chacho³y = okrycie pasterskie ze s³omy przed deszczem, - okrzyk, wyra¿aj¹cy
pragnienie - o, gdyby¿! zaprawdê! - który brzmi w tamtej okolicy - duskus! - w mowie staro-
pañskiej duszko¿! - godziæ == czyhaæ, gryzisko == cierpienie wewnêtrzne, - grzalas == ko-
Slawiec, - ineli == równy, - kady? == gdzie? (Kady moje pieni¹dze? - kneie == do³y po dro-
gach, nape³nione wod¹, - krasiwo === omasta, - lachy == g¹szcze, zaros³e leszczyn¹, - luto-
waæ == mieæ mi³osierdzie, - mi¹z == odwil¿, - neta! == macie! - okez! - o kês (Markotno mi,
okez mi serce nie pêknie!) - orzesotka== ¿o³na, - ozegle, ozydle = ko³nierz koszuli pod szyj¹
(gz³o, ogzle, ozgle), - pa³¹ki == niziny zaros³e traw¹ miêdzy gruntami zbo¿a, - pasieka ==
p³ot pleclak z ja³owca, - pecyna == bry³a ziemi, - pociosek = kij do wygarniania ognia z pie-
ca, kilkoletnie drzewko Swierkowe lub ja³owcowe, które le¿y na ziemi po ciosie siekierk¹, -
po³anek == czêSæ ziemi miêdzy miedzami, - poskuta === pos³uga, - po¿ywio³ == ¿ywnoSæ, -
79
przegoñ = Scie¿ka miêdzy krzewami - przegorzaæ siê == swarzyæ siê, k³Ã³ciæ siê, - przy³ug =
ugór, - rzedlica == miejsce na xród³o, trzêsawisko, - rzydlina == na polach zbo¿a zalewiska
wiosenne, - Scib³o = xdxb³o, - seremno == smutno, trwo¿no (Szed³em ko³o smêtarza w nocy
i zrobi³o mi siê seremno), sieroga = ma³e chmurki, rozwleczone nad ziemi¹) - skie³ki = plot-
ki, bajki, - Skumo == rzekomo, rzkomo 19). (Zalecali mi siê Skumo na ogólach. Przyje¿d¿ali
do mnie we zgrzebnych kosulach), - sp³awa = wierzcho³ek drzewa, - sp³awina == ga³êzie
drzew do ogacenia chaty, - sumce == kloce drzewa do budowy, - widma, albo wydma (nie
wiedxma!) === czarownica, nierz¹dnica, - wybiegaæ === rosn¹æ bujnie, - wyniki = mokrad³a
na ³¹kach, - wyrzut === przypadek w drodze, - wyscernik == przeSmiewca, - zagadziæ ==
[ Pobierz całość w formacie PDF ]