[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Międzymorza, państw położonych pomiędzy Niemcami a Rosją, a ciągnących się od
Morza Bałtyckiego aż do Adriatyku, który to układ miałby stanowić realną siłę,
przeciwwagę dla dwóch wielkich mocarstw w Europie wschodniej. Był dość aktywny w
tej dziedzinie, ale uzyskał znikome efekty. Tak jak na początku lat dwudziestych nie
dały żadnych rezultatów próby montowania sojuszu z państwami bałtyckimi, tak również
nie przyniosła widocznych rezultatów w latach trzydziestych koncepcja Międzymorza. Z
jednej strony Polska była zbyt słaba, zbyt mała była jej siła atrakcyjna, nie
wystarczająca do zmontowania bloku państw. Z drugiej strony wszystkie te państwa
kierowały się własnymi partykularnymi interesami, uważając, że każde z nich jest mniej
zagrożone niż sąsiedzi, że więcej im da zachowanie neutralności, trzymanie się na
uboczu, aniżeli łączenie w sojusz z Polską. Zresztą na południu funkcjonował już układ
Małej Ententy, który nie zdał egzaminu w okresie próby, gdy zbliżała się agresja
hitlerowska na
Czechosłowację.
Słabą stroną koncepcji Międzymorza było i to, że na północy dzielił Polskę konflikt z
Litwą, która jak gdyby blokowała ten kierunek, na południu zaś nie było dobrych
stosunków z Czechosłowacją i ten zatarg również stał na przeszkodzie rozszerzenia się
bloku czy porozumienia państw w kierunku południowym. Efekt był taki, że Polska była
nadal samotna pomiędzy sąsiadami, że los jej był ściśle związany z ogólnym biegiem
wydarzeń w Europie. A jaki był ten bieg wydarzeń, wiadomo. Na skutek zaborczych
dążeń Hitlera Europa krok po kroku zbliżała się ku otchłani wojny.
Bardzo ważnym momentem, którym kończyła się działalność polityki zagranicznej
Drugiej Rzeczypospolitej było przeciwstawienie się
Problemy polityki zagranicznej II Rzeczypospolitej
61
Hitlerowi, położenie kresu osiągania przez niego sukcesów bez zbrojnego oporu ze
strony ofiar, mimo że wielu wahających się i słabych spośród naszych bliższych i
dalszych sąsiadów odradzało takie postępowanie "w imię ratowania pokoju" i kiedy
widziano również wahania i niepewność ze strony mocarstw zachodnich. Niemniej
jednak decyzja o stanowczym przeciwstawieniu się Hitlerowi, która zapadła w styczniu
1939 r., została utrzymana i Polska nie zachwiała się wobec agresora hitlerowskiego.
To był akcent, który niejako symbolicznie uwieńczył całą dwudziestoletnią działalność
dyplomacji polskiej.
Jak można ocenić i podsumować działalność naszej dyplomacji w okresie
międzywojennym? Trzeba przede wszystkim podkreślić, że miała ona bardzo trudne
zadania, zwłaszcza w początkowym okresie, kiedy na forum międzynarodowym Polski
w pełni nie u-znawano, kiedy musiała dopiero podejmować starania o przyznanie jej
obywatelstwa w Europie, kiedy traktowano ją - jak już wspomniałem - jako państwo
drugiej kategorii. W tej dziedzinie zrobiono dużo. Europa nauczyła się traktować Polskę
jako nieodłączny składnik mapy politycznej kontynentu. Najlepszym dowodem tego
było, że Wielka Brytania zdecydowała się w 1939 r. udzielić Polsce gwarancji, co było
na pewno znaczącym wydarzeniem. Uregulowano wiele zawiłych, spornych spraw z
państwami bliższymi i dalszymi. Krąg zainteresowań polityki polskiej stale się
rozszerzał. Od sąsiadów, od państw najbliższych wychodziliśmy coraz dalej,
nawiązywaliśmy kontakty z państwami zamorskimi. Rozbudowywaliśmy sieć
dyplomatycznych i konsularnych placówek, co torowało drogę rozwojowi handlu
zagranicznego.
Okres dwudziestolecia międzywojennego był w dziejach dyplomacji polskiej okresem
znaczącym, który stanowi ważny i nieodłączny fragment jej historii.
Janusz %7łarnowski
Społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej
W tekście otwierającym tę książkę wspomniano o przeciwstawieniu narodu i państwa.
Możemy w tym wypadku podstawić pod pojęcie narodu termin społeczeństwo i
uzyskamy podobną treść. Termin ten wiąże się jednak raczej z problematyką struktury,
z codziennym funkcjonowaniem na różnych płaszczyznach życia, od gospodarki do
kultury, i nie ma ideologicznej konotacji, jak naród. W czasach Drugiej Rzeczypospolitej
rozbieżność zakresu między narodem polskim czy ludnością etnicznie polską a
ludnością państwa polskiego była oczywista wobec bardzo licznego udziału mniejszości
narodowych wśród ogółu ówczesnej ludności Polski. Z reguły więc mówiąc o
społeczeństwie, mamy na myśli ogół ludności, jeśli zaś będzie mowa o społeczeństwie
polskim, zostanie to wyraznie podkreślone. Społeczeństwo rozumiemy jako
ustrukturowaną zbiorowość, która w pewnym sensie przeciwstawia się z jednej strony
państwu, z drugiej strony jednostce. Gdy w poprzednim tekście położono nacisk na los
zbiorowy narodu jako całości, to obecnie punktem ciężkości będzie różnorodność.
Strukturę społeczeństwa, bo będzie ono w niniejszym tekście analizowane w aspekcie
struktury, rozumiemy jako dynamiczną sieć powiązań między elementami wchodzącymi
w skład naszej zbiorowości, a więc nie jako zastygłe i nieruchome zjawisko, ale jako
proces, którym w istocie rzeczy jest zawsze każda struktura społeczna. Ale w wielu
wypadkach będzie nam wolno mówić o strukturze społeczeństwa międzywojennego
jako o czymś stałym. Był to bowiem okres niezbyt długi - 20 lat - ponadto zaś rozwój
gospodarczy świata nie był w latach 1918- 1939 bardzo szybki. Wielki kryzys
gospodarczy na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych zaciążył poważnie także na
bilansie rozwoju społeczno-cywilizacyjnego przodujących krajów kapitalistycznych, cóż
dopiero na kraju słabym gospodarczo i o nieustabilizowanej ekono-
64
Janusz %7łarnowski
mice. W każdym razie w latach międzywojennych nie nastąpiły żadne zasadnicze
zmiany w strukturze gospodarczo-społecznej. Umożliwia to przekrojowe ujęcie stanu i
struktury społeczeństwa. Trzeba jednak od razu zastrzec się, że ocena dynamiki
rozwoju społeczno-gospodarczego Polski lat międzywojennych to przedmiot
ożywionych dyskusji. Jeśli my dynamikę tę uważamy za mierną, to nie braknie z jednej
strony także opinii, że była w danych warunkach znaczna, a z drugiej strony - że w
latach międzywojennych nastąpił regres.
Zróżnicowanie społeczne w przeszłości to podstawowe zagadnienie historii społecznej.
Ma ono różne strony czy aspekty. Występuje więc, w każdym społeczeństwie,
zróżnicowanie klasowe, według majątku, według dochodu, wykształcenia, prestiżu,
przynależności kulturowej itd. Z punktu widzenia historyka, badającego globalną,
integralną historię społeczeństwa, podział na klasy oraz warstwy społeczne ma
znaczenie najbardziej doniosłe. Inne podziały często układają się wzdłuż linii zbliżonych
[ Pobierz całość w formacie PDF ]